Ultimate Beneficial Owner (UBO)

Fraudebestrijding, en dan vooral de aanpak van sociale en fiscale fraude, kreeg de voorbije jaren heel wat aandacht. Grootschalige fraude gaat meestal gepaard met misbruik van vennootschappen en commerciële structuren.

• 60% van de misbruikte rechtspersonen is betrokken bij financieel-economische misdrijven.
• 75% van de gekende criminele organisaties maakt gebruik van commerciële structuren om hun activiteiten te maskeren.

Typisch voor ernstige en georganiseerde fraude is vaak het internationaal karakter, wat identificatie van de criminelen en hun netwerk van schimmige firma’s bemoeilijkt. Fraudeurs maken gretig gebruik van offshore-eilanden en belastingparadijzen. Onderzoekers stoten bij faillissementsfraude, btw-fraude en andere oplichtingspraktijken  met de regelmaat van de klok op  spookfirma’s. Fictieve adressen, postbussen of een maatschappelijke zetel op het adres van particulieren (die daar niets vanaf weten) zijn schering en inslag. Ook vennootschappen met een vaag doel of bedrijven die hun jaarrekening niet neerleggen zijn een teken aan de wand.

Het is in de schoot van deze wanpraktijken dat de UBO-wetgeving het licht zag.

De afkorting UBO staat voor Ultimate Beneficial Owner, oftewel uiteindelijke begunstigde. Voor bepaalde (financiële) instellingen, zoals banken, wisselkantoren en verzekeraars, geldt de wettelijke plicht om de identiteit van een UBO te achterhalen wanneer zij zakendoen met die partij. De achtergrond van deze bepaling is om te voorkomen dat natuurlijke personen met kwade bedoelingen, zoals bijvoorbeeld het witwassen van geld of de financiering van terrorisme, zich kunnen verschuilen achter een onderneming, stichting of andere juridische entiteit.

De uiteindelijke begunstigde van een juridische entiteit is de natuurlijke persoon die:

• een belang heeft van minstens 25 procent in het kapitaal van de rechtspersoon

OF

• minstens 25 procent van de stemrechten kan uitoefenen in een algemene vergadering

OF

• begunstigde is van minstens 25 procent van het vermogen van de rechtspersoon.

Eenvoudig is dat niet altijd. Probeer maar eens na te gaan wie de UBO is achter een onderneming met zetel in Liechtenstein of op het eiland Vanuatu.

Bij het witwassen van geld worden geldsommen die op illegale manier vergaard zijn (bv. via drugs- of wapenhandel, mensenhandel, prostitutie, fiscale fraude, …) in het legale circuit gepompt. Witwassers proberen hierbij de illegale herkomst van het geld te verbergen.

Het witwasproces beslaat drie stappen:

1. Inbreng: In een eerste fase brengt de witwasser illegale fondsen in het financiële circuit. De oorspronkelijke som wordt opgesplitst in kleinere stukken en op verschillende rekeningen gestort. Van daaruit worden de sommen doorgesluisd naar andere rekeningen (vaak in het buitenland).
2. Versluiering: Vervolgens zal de witwasser een aantal transacties uitvoeren om de oorsprong van het geld te verdoezelen. Hierbij wordt vaak gebruikgemaakt van internationale vennootschapsstructuren.​
3. Integratie: In een laatste fase worden de geldsommen weer geïnvesteerd in de legale economie zoals met de aankoop van vastgoed, luxeproducten of via kapitaalverhogingen.

Onder financiering van terrorisme verstaat men geld verzamelen of doneren voor terroristische doeleinden. In tegenstelling tot het witwassen van geld, waarbij men de illegale herkomst van het geld probeert te verbergen, komt het er bij de financiering van terrorisme op neer om de illegale bestemming van het geld te verdoezelen.

De procedure voor de financiering van terrorisme verloopt dan ook enigszins anders. Vaak gaat het immers om kleinere sommen geld, wat opsporing sowieso moeilijker maakt. Alleen bij grotere bedragen zal de fase van inbreng, zoals bij het witwassen van geld, het proces voorafgaan. Terroristische netwerken doorlopen wel de versluieringsfase om aan het gezichtsveld van de overheid te ontsnappen en om de identiteit van de opdrachtgevers en de begunstigden te beschermen. Ook de integratiefase ontbreekt omdat de bedragen niet meer opduiken in het legale geldcircuit, maar gebruikt worden voor terroristische activiteiten.

Om geld te verplaatsen gebruiken terroristische organisaties naast de gangbare banktechnieken ook smokkelroutes of informele systemen, zoals  ‘hawala’.

Hawala

​Hawala-bankieren of ondergronds bankieren is wijdverspreid in het Midden-Oosten, Azië en Afrika. Het is een informeel geldcircuit dat buiten het traditionele bankensysteem werkt. In de gesloten wereld van hawala speelt vertrouwen een essentiële rol. Een klant zal een bankier geld overhandigen en erop vertrouwen dat dit geld elders in de wereld via een andere bankier aan een begunstigde wordt uitbetaald. De klant ontvangt geen bewijs dat hij geld heeft overhandigd, maar handelt puur op vertrouwen. De bankiers verrekenen onderling de uitstaande schuld.

Aanvankelijk gebruikten migranten het systeem om snel en goedkoop geld over te boeken naar verwanten in het thuisland. De anti-witwasmaatregelen, de toenemende controle op financiële transacties en het gebrek aan elk papieren spoor bij hawala maakten dit alternatieve betalingscircuit ook populair in het misdaadmilieu en bij terroristen. Die zien dit als een ideaal systeem om ongezien crimineel of zwart geld over te maken naar landen waar de controles minder streng zijn.

Om witwassen en terrorismefinanciering te bestrijden, hebben een dertigtal staten, waaronder België, in 1989 de Financial Action Task Force, opgericht. Deze internationale organisatie formuleert aanbevelingen voor de lidstaten en evalueert regelmatig de maatregelen die de lidstaten genomen hebben. In België is in 1993 de Cel voor Financiële Informatieverwerking (CFI) opgericht. Deze overheidsdienst is belast met de behandeling van verdachte financiële verrichtingen die verband houden met witwassen en terrorismefinanciering.

Als er vermoedens zijn van witwassen of financieren van terrorisme, dan moet u dit melden aan de CFI. De CFI onvangt zowel subjectieve als objectieve meldingen. Subjectieve meldingen berusten op een vermoeden van witwassen of financiering van terrorisme.

De objectieve meldingen zijn meldingen gebaseerd op wettelijke indicatoren. Ook al is er geen vermoeden van onregelmatigheden. Het gaat dan bijvoorbeeld om:

• financiële verrichtingen waarin vennootschappen tussenbeide komen met maatschappelijke zetel in een fiscaal paradijs
• vennootschappen die recent een aantal statutaire wijzigingen doorvoerden (benoeming van nieuwe bestuurders, wijziging doel, maatschappelijke zetel of benaming)
• onregelmatigheden in de facturen die worden voorgelegd om financiële verrichtingen te verantwoorden (het ontbreken van een btw-nummer, nummer van een financiële rekening, factuurnummer, …)

Het is niet de bedoeling dat u de cliënt hier zelf ook van op de hoogte brengt. De CFI zal de informatie verder onderzoeken en analyseren. Zijn er serieuze aanwijzingen die wijzen op een overtreding van de wet, dan zal die de informatie overmaken aan de procureur.

De melders genieten immuniteit en anonimiteit tegen bedreigingen en daden van agressie.

Op dit moment wordt er op Europees niveau onderhandeld over de Vierde Anti-witwasrichtlijn. De opvolging van de Derde Anti-witwasrichtlijn op basis waarvan de Wwft in 2008 tot stand kwam. Naar verwachting zal die Vierde Anti-witwasrichtlijn in 2015 ingevoerd worden.

Witgewassen gelden en gelden voor de financiering van terrorisme vertegenwoordigen volgens het Internationaal Monetair Fonds (IMF) tussen 400 en 1.000 miljard euro. Dit is tussen 2,5 en 5 % van het wereldwijde bbp.

De voorbije jaren nam het aantal meldingen in België gevoelig toe. In 2013 kreeg de CFI bijna 22.966 meldingen (tegenover 21.000 in 2012). Alle meldingen werden gebundeld in 5.063 nieuwe dossiers (tegenover 4.002 in 2012). In totaal werden 1.168 dossiers doorgegeven aan het parket voor een bedrag van bijna 800 miljoen euro. In al deze dossiers vond de CFI ernstige aanwijzingen van witwassen of financiering van terrorisme. Na becijferingen door de gerechtelijke overheden liep dit bedrag op tot 1,18 miljard euro.

25% van die dossiers hadden betrekking op het misbruik van vennootschapsgoederen of misdrijven in verband met faillissement. Er was een bedrag van 156 miljoen mee gemoeid.

In de periode 2009-2013 kwam het in 140 gevallen tot een veroordeling. Er werden voor 168 miljoen euro aan boetes en verbeurdverklaringen uitgesproken.

Een onderzoek naar de UBO is verplicht voor organisaties die bepaald zijn in de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft). Naast banken, leasemaatschappijen en verzekeraars geldt de wet onder meer voor advocaten, notarissen, vastgoedmakelaars, wisselkantoren, beleggingsinstellingen, accountants, bedrijfsrevisoren, diamantairs, bewakingsondernemingen, casino’s, … Voor een gedetailleerde lijst met alle beroepscategorieën die onder de wet vallen, verwijzen wij u graag naar hoofdstuk 1 van de Wwft. 

Dit zijn de globale stappen die u neemt voor een onderzoek naar de UBO:

Stap 1. Achterhaal de identiteit

Vaststelling en controle van de identiteit van de UBO zijn belangrijke elementen in het onderzoek. Dit onderzoek - ook wel het cliëntenonderzoek genoemd - mag risicogebaseerd plaatsvinden. Dit betekent dat u zelf een inschatting mag maken van de risico’s van een zakelijke relatie of transactie op witwassen of financieren van terrorisme. De identiteitscontrole gebeurt meestal op basis van de identiteitskaart, het paspoort of de statuten in het geval van een vennootschap.

Stap 2. Doe een compliance check

Wanneer u de identiteit hebt achterhaald, dient u de UBO te screenen om het risico te kunnen inschatten. Staat de UBO bijvoorbeeld op PEP-lijsten, controlelijsten, sanctielijsten of is er negatieve publiciteit?  Denk hierbij aan: de EU Freeze list, OFAC en de AFM Waarschuwingslijst.

Stap 3. Maak een risico-inschatting

Wanneer u onder de Wwft valt, dient u uw cliënten op basis van objectieve indicatoren in te delen in risicocategorieën, variërend van laag tot hoog. De aard en de omvang van het cliëntenonderzoek mag worden afgestemd op deze risico-inschatting. Hoe lager het risico, hoe minder inspanning u hoeft te verrichten om dit risico te matigen.

• Laag risico

​Bij een cliënt met een laag risico volstaat een vereenvoudigd cliëntenonderzoek. Bijvoorbeeld door naar de identiteit van de UBO te vragen en een zogenaamde UBO-verklaring te laten ondertekenen waarop uw cliënt de gegevens van de UBO(‘s) noteert.

• Midden / Hoog risico

Indien een cliënt niet fysiek aanwezig is voor de identificatie, een Politically Exposed Person (PEP) is of wanneer er aanwijzingen zijn op een hoger risico op terrorismefinanciering of witwassen, dan is een verscherpt cliëntenonderzoek vereist. 

Stap 4. Archiveer op uniforme wijze

Daarnaast is het van belang dat u uw relaties op uniforme en efficiënte wijze toetst en deze informatie consistent archiveert. De identificatiegegevens moeten minstens 5 jaar bewaard en geactualiseerd worden.

Belangrijk is dat u uw inspanningen zorgvuldig en structureel documenteert, zodat u bij een (onaangekondigde) controle kunt aantonen dat u de Wwft naleeft. Vanwege de complexiteit en strenge regels kiezen steeds meer organisaties voor een automatisering van het proces. 

Indien u de wet niet naleeft kunnen geldboetes opgelegd worden tot 1.350.000 EUR.

Deze sancties staan los van andere administratieve sancties of tuchtsancties die genomen kunnen worden.

Naast de Ultimate Beneficial Owner of UBO is er nog zoiets als de Ultimate Parent Company of de ultieme moedermaatschappij. Dit is de onderneming die helemaal bovenaan de organisatiestructuur staat.