Overheid kan vertrouwen herstellen door fraude grondig aan te pakken

In een eerste deel van ons gesprek rekende Peter De Keyzer, Chief Economist en Managing Partner bij Growth Inc., de kostprijs van fraude voor ons uit. Voor België ging het, elk jaar, om 6.4% van het bruto binnenlands product of een astronomisch bedrag van zo’n 25 miljard euro. De opportuniteiten zijn dan ook gigantisch voor onze overheid. Al blijft het niet bij de bestrijding van fraude alleen. Fraude bestrijden moet op langere termijn ook voor een mentaliteitswijziging zorgen bij ons allemaal. In dit tweede deel legt hij de link tussen fraude en de maatschappij.

Sommige maatschappijen zijn gevoeliger voor fraude dan andere. Jij hebt daar van dichterbij naar gekeken.

“Ik heb vooral gekeken naar belastingfraude, wat voor mij de macro-economische eenheid is. Je hebt de belastingdruk, je hebt het vertrouwen in de overheid en je hebt belastingfraude. Eigenlijk zou je ervanuit kunnen uitgaan dat hoe hoger de belastingdruk is, hoe meer ik belasting probeer te vermijden en fraude wil opzoeken. En hoe lager het vertrouwen in de overheid, hoe minder ik het een probleem vind om te frauderen en die overheid geld afhandig te maken. Of, in een land waar de bevolking vertrouwen heeft in de overheid en waar de belastingdruk laag is, zal belastingfraude ook minder voorkomen.”

België op nummer 1

Als je die cijfers voor België bekijkt, dan ziet het er niet goed uit voor ons land.

“Spijtig genoeg scoort België inderdaad niet zo geweldig. De belastingdruk is hier heel hoog en het vertrouwen in de overheid is relatief laag.”

“België staat al lang op nummer 1 van de wereldwijde ranglijst die de belastingdruk op arbeid, de inkomstenbelasting en de sociale zekerheidsbijdragen met andere landen vergelijkt. En als je de rangschikking van vertrouwen in de overheid erbij neemt die de OESO elk jaar opmaakt, dan zie je België, vergeleken met alle andere OESO-landen, opnieuw achteraan bengelen. Alleen in Chili en Polen hebben de mensen nog minder vertrouwen in de overheid.”

6.4% zou onderschatting kunnen zijn

Aan de andere kant van het spectrum zie je landen zoals Zwitserland, de Scandinavische landen, Nederland, Luxemburg.

“Dat zijn de landen waar de overheid heel sterk vertrouwd wordt. En hoe meer je de overheid vertrouwt, hoe meer je ook bereid zal zijn om die overheid geld te overhandigen. Je weet dat die jouw belastinggeld goed besteedt. Of dat nu waar is of niet, dat vertrouwen is er.”

“Terwijl net het omgekeerde speelt als het vertrouwen laag is. Dan ga je proberen om die overheid zo weinig mogelijk te betalen. België zit dus op het slechtste stuk van die driehoek. Het vertrouwen in de overheid is laag en tegelijkertijd is die belastingdruk enorm hoog. Dat wil zeggen dat die 6.4% waar we eerder over spraken zelfs nog een onderschatting zou kunnen zijn.”

Vertrouwen en corruptie

Elk jaar publiceert Transparancy International, een wereldwijde coalitie tegen corruptie, een ranglijst gaande van het minst naar het meest corrupte land. Als je bovenaan de lijst gaat kijken, dan zie je daar opnieuw de Scandinavische landen en Zwitserland terugkomen.

“De indicator toont aan dat veel vertrouwen in de overheid gepaard gaat met relatief weinig corruptie. Je ziet dat die twee samenhangen en het bevestigt eens te meer dat het potentieel in België om fraude te bestrijden gigantisch is. België staat daar jammer genoeg niet heel goed gepositioneerd en daar zal het dus een tandje moeten bijsteken.”

Er zijn nog elementen die spelen en die ervoor zorgen dat fraude kan plaatsvinden.

“Eigenlijk zijn er drie grote redenen waarom fraude kan plaatsvinden.”

1. Er is de opportuniteit. Denk maar aan belastingparadijzen, de technische ongeletterdheid van de tegenpartij, te weinig interne controles, …
2. Er is de incentive. Je kunt er winst uit halen en dat zal fraude alleen maar aanmoedigen.
3. Tot slot is er rationalisatie. Iedereen doet het, dus waarom zou ik het niet doen? Mijn buurman betaalt zijn verbouwing in het zwart, dus doe ik dat ook.

“Belastingdruk, vertrouwen in de overheid, opportuniteit, incentives, rationalisatie spelen allemaal een rol. En eigenlijk is het allemaal terug te brengen tot onderling vertrouwen in een samenleving. Francis Fukuyama heeft er met ’Trust - The Social Virtues and the Creation of Prosperity’ een mooi boek over geschreven. Het komt erop neer dat een maatschappij waar onderling en in de overheid veel vertrouwen heerst, sneller welvaart zal creëren dan andere maatschappijen. Net omwille van de lage transactiekosten. Hij noemt Noorwegen, Denemarken, Zweden en Finland als zogenaamde ‘high trust societies’. Het zijn landen waar je je verloren portefeuille de dag nadien intact terugvindt op het politiekantoor en waar normen, waarden en ethiek dus nog bijzonder belangrijk zijn.”

Bloemen bestellen in een high en een low trust society

Je hebt een mooi voorbeeld om het verschil tussen ‘high trust societies’ en ‘low trust societies’ in de praktijk duidelijk te maken.

“In een high trust society is het geen probleem als ik naar een bloemenwinkel bel en vraag om een boeket van 30 euro samen te stellen dat ik over een uurtje kom ophalen. De bloemist vertrouwt erop dat ik over een uurtje zal langskomen, dat ik ook zal betalen en dat hij niet voor niets een boeket heeft samengesteld dat hij vervolgens niet meer kan verkopen. Lage transactiekosten.“

“Stel je hetzelfde verhaal voor in een low trust society. Dat loopt helemaal anders. De bloemist wil wellicht weten wie ik ben en zal misschien vragen om een kopie van mijn identiteitskaart door te sturen. En als hij die gezien heeft, dan wil hij natuurlijk weten of ik wel zeker langs zal komen. Hij zal misschien een voorschot vragen om meer zekerheid in te bouwen. En zo blijft het maar over en weer gaan, zodat de transactiekosten oplopen. En uiteindelijk hoef ik geen bloemen meer.”

“Bloemen bestellen in een low trust society kost mij dus meer tijd, moeite en wantrouwen dan in een high trust society. Het spreekt voor zich dat een high trust society met minder fraude, sneller toegevoegde waarde zal creëren. In een low trust society zal ik uiteindelijk zonder bloemen aankomen. Te veel gedoe. De opportuniteit gaat dus voorbij en wat er aan toegevoegde waarde wordt gecreëerd, komt veel moeilijker tot stand.”

Vertrouwen herstellen

Je kunt geen high trust society opleggen. Je kunt niet zeggen dat we vanaf morgen allemaal vertrouwen moeten hebben in de overheid. Dat moet geleidelijk groeien. Hoe zou je dat in een land als België kunnen aanpakken, zodat we evolueren naar een high trust society?

“Onze overheid moet ervoor zorgen dat ze fraude werkelijk gaat bestrijden. De opportuniteit is alvast gigantisch, maar de cruciale vraag is wat onze overheid ervoor over heeft om 25 miljard euro terug te winnen. Met dat bedrag kan onze overheid nochtans heel wat doen. Niet één keer, maar elk jaar opnieuw. Fraude is van alle tijden en het is een voortdurende race tussen wie fraudeert en tegen wie gefraudeerd wordt. Maar door te investeren in betere wapens kun je heel wat frauduleuze bedragen invorderen. En dan is de kost relatief laag in verhouding met de bedragen die ze kan recupereren.”

“Wanneer dat lukt, kan het vertrouwen in de overheid groeien en dan zal ook de bereidheid om belastingen te betalen toenemen. Je creëert bovendien een omgeving waarin belastingen betalen niet langer gepercipieerd wordt als een onrecht. Iedereen betaalt belastingen, dus ik ook. Dus door actief en doelmatig fraude te bestrijden, kun je het vertrouwen op termijn herstellen.”

Waakzaamheid

Ondertussen moeten we met zijn allen wel waakzaam blijven.

“Als we echt in een vrije maatschappij willen leven, waarin we met iedereen transacties kunnen aangaan, waarin me mogen gaan en staan waar we willen, dan moeten we inderdaad voortdurend waakzaam blijven. Vrijheid zonder waakzaamheid is naïviteit. We kunnen dus transacties met elkaar aangaan, maar die waakzaamheid – waar Graydon ook in kan tussenkomen - garandeert dat je dat in alle vrijheid kunt doen. Het alternatief is een overheid die alles reguleert en controleert en daar zit niemand op te wachten. We willen een vrije samenleving en een vrije markt, maar waakzaamheid is cruciaal om die welvaart te garanderen.”

Lees ook: Data en algoritmes hebben hun waarde in de strijd tegen fraude